UYUŞTURUCU MADDE SINIFLAMASI

 Maddenin Alım Yolları

 Bir uyuşturucunun insanı etkilemesi için bir şekilde o kişinin vücuduna girmesi gerekir. Maddeyi alma yolları kana karışma ve beyne ulaşma hızını büyük ölçüde etkiler. Genelde uyuşturucu beyne ne kadar çabuk ulaşırsa, vücut tepkiyi o kadar çabuk verir. Maddeyi alma yolları en yavaş etkiden en hızlıya doğru şöyledir:

     1.Ağızdan

     2.Mukoza: Mukoza dilin altında ve burunda bulunur. Bu yolla almak, ağızdan almaktan çok daha çabuk etki eder.

      3. Nefesle: Uyuşturucu maddenin içe çekerek alınması kana karışmasını çok hızlandırır. Madde öncelikle ciğere, kana ve kolayca beyne ulaşır. Üstelik, ciğerlere de temas ettiği için madde karaciğere de dağılır.

      4. Enjektör ile: Uyuşturucu, deri altından, kaslardan veya kana karıştırarak damardan alınabilir. Damardan kana karıştırılması bunların arasında en hızlı yöntemdir.

 Maddenin Kuvvetini Etkileyen Faktörler

 Maddenin alım yolları dışında hızı etkileyen başka faktörler de vardır:

1. Doz. Genelde, ne kadar yüksek dozda madde alnırsa etkisi o kadar yoğun olur.
2. Dayanıklılık. Kişi ne kadar dayanıklı ise, belli bir etkinin ortaya çıkması için daha yüksek madde alınması gerekir.
3. Kişinin genel kişilik yapısı.
4. Kişinin uyuşturucuyu kullandığı sırada ruhsal durumu.
5. Uyuşturucu maddenin kullanıldığı ortam. Esrar ve LSD’nin etkilerinin ortama göre değiştiği belirlenmiştir.
6. Maddenin farmakolojik doğası.
7. Kişinin kilosu. Kişinin kilosu fazla ise, belli bir etkinin oluşması için daha yüksek dozda alınması gerekir.
8. Yaş. Çocuklar ve yaşlı kişiler uyuşturucunun etkilerine daha açıktırlar.
9. Tıbbi durum. Karaciğer bozukluğu olan kişinin kullandığı maddelerin etkileri daha değişik bir biçimde ortaya çıkabilir.
10. Diğer maddeler. Eğer vücutta başka maddeler mevcut ise, uyuşturucu maddenin etkileri değişebilir.
11. Cinsiyet: Genelde kadınlar uyuşturucu maddnin etkilerine erkeklerden daha açıktırlar.

 Maddelerin Sınıflandırılması

Uyuşturucu maddeler çok çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir. Bir yöntem, Merkezi Sinir Sistemi üzerindeki etkilerine göre sınıflara ayırmaktır.

1. Narkotikler: Opyum, eroin, morfin, metadone bu sınıfa girer.
2. Merkezi Sinir Sistemi depresanları. Bunlar alkol, barbituratlar ve nefesle çekilen bazı birleşimlerdir.
3.  Merkezi Sinir Sistemi stimulantları. Bunlar, amfetamin, metamfetamin, kokain, kafein ve ritalindir.
4. Halüsinasyon yaratıcılar: LSD, meskalin, kanabioidler bu sınıfa girer.

 Merkezi Sinir Sistemi Stimulantları:

Bunların başında kokain, amfetamin ve kafein gelir.

Kokain: Kokain Kolombiya ve diğer Güney Amerika ülkelerinde yetişen koka bitkisinden elde edilir. Genelde saf haliyle,  yani beyaz, suda eriyebilen bir toz olarak piyasada yerini bulur. Miktarını ve ağırlığını artırmak için genelde şekerler ve başka maddelerle “kesilir” ve yüzde 30 ile 50 arasında bir saflıkla satılır. Bu maddeyi kullananlar genelde burunlarından çekerler. Kişi, burnundan çektiği miktara göre 20 veya 40 dakikalık bir etki altında kalır. Eğer ağızdan alınırsa, kokain sindirim sistemi tarafından ayrıştırılır ve etkisiz hale gelir. Özel olarak hazırlanırsa sigara gibi içilebilir. Eğer bu şekilde alınırsa beyne yaklaşık 7 saniyede ulaşır ve çok etkili olur. Etkisinin artması için kokain bazen eroinle birlikte alınsa da çoğu zaman alkolle birlikte kullanılır.

 Kokain kullanımının etkileri:

1. Ruhsal etkiler
   1. Mutluluk
   2. Gelişmiş bir kendine güven
   3. Aklın daha iyi çalışması
   4. Yorulmama
   5. Yüksek enerji ve üretkenlik
   6. Cinsel performansın artması

Yüksek dozlarda ise;

7. Tekrar eden davranışlar
8. Kararlar vermede zorluk
1. Vücuda etkiler
   1. Üşüme
   2. Bulantı ve kusma
   3. Göğüs ağrıları
   4. Kalp ritmi bozuklukları
   5. Kalp atışında hızlanma
   6. Kan basıncının artması
   7. Vücut sıcaklığının artması
   8. İştah azalması
   9. Nefes sıklığı

Kokain kullanımı sürekli hale gelmiş olması şunlardan anlaşılabilir:

1. Yeme bozukluğu
2. Uyku düzensizlikleri
3. Konsantre olamama ve hatırlayamama
4. Ruh halinin değişkenliği
5. Sosyal olarak uzak durma
6. Paranoya (Sebepsiz korkular)
7. Önceden zevk alınan konulara ilgiyi kaybetme
8. İş, aile hayatında kötüye gitme
9. Depresyon

 

Amfetamin: Amfetaminler benzedrine, metedrin ve ritalinden oluşur. Hiperaktivite bozukluğu, kilo kaybetme gibi durumların tedavisinde kullanılabilmek üzere laboratuarlarda üretilirler. Amfetaminler, genellikle ağızdan hap şeklinde, burundan veya enjektörle alınır. Eğer ağızdan alınırlarsa, etkileri 60- 90 dakika arasında hissedilir ve 2 ile 4 saat gibi bir süre için devam eder.

 

Amfetaminin etkileri:

1. Ruhsal etkiler
   1. Mutluluk
   2. Kendi hakkında abartılı duygular (diğerlerinde üstünlük gibi)
   3. Paranoya
   4. Hiperaktivite
   5. Tekrar eden davranışlar
2. Vücuda etkiler
   1. Terleme veya üşüme
   2. Bulantı veya kusma
   3. İştah kapanması
   4. Uyku ihtiyacının azalması

10. Kalp atışında hızlanma
11. Kan basıncının artması

Eğer madde sürekli olarak kullanılıyorsa

1. Kalp bozuklukları
2. Karaciğer bozuklukları
3. Kötü beslenme ve kilo kaybı
4. Korku
5. Depresyon
6. Tüm enjektörle geçebilecek hastalıklar görülebilir.

Kafein: Günlük olarak kahve, çay ve içkilerde eklenmiş bir madde olarak bulunur. Genellikle ağızdan alınır; enerji ve canlılığı artırmak için kullanılır.

1. Ruhsal etkiler

a.      Mutluluk

b.      Yorulmama

Yüksek miktarlarda alnırsa

c.      Yerinde duramama

d.      Kasların çekilmesi

e.      Sinirlilik

f.        Heyecan

Vücuda etkileri

1. Mide rahatsızlıkları
2. Uykusuzluk

Eğer sürekli kullanılıyorsa

1. Endişe
2. Depresyon
3. Halüsinasyon
4. Pankreas kanseri
5. Kalple bağlantılı bozukluklar görülebilir.

Nikotin:  Nikotin tek başına bir sınıf teşkil edebilmesine rağmen, hem Merkezi Sinir Sistemi depresanları, hem Merkezi Sinir Sistemi stimulantları ile birlikte düşünülebilir. Tütünün kullanıldığı tüm maddelerde bulunur.

1. Ruhsal etkiler

1. Rahatlama
2. İyi hissetme

2. Vücuda etkiler

a.      Midedeki asidin artması

b.      Kan basıncında artış

c.      Kalp atışında hızlanma

d.      İştah azalması

Nikotinin sürekli kullanılması durumunun sonuçları şunlardır:

1. Kalp rahatsızlığı
2. Kronik bronşit
3. Astım
4. Ülcerler
5. Her türlü kanser
6. Hamilelikte bebeğe her türlü zarar.

Merkezi Sinir Sistemi Depresanları

Bunların başında alkol, barbituratlar, benzodiazepinler gelir ve etkilerinin sürekli olmasıyla bilinirler. Ortak sonuçları şöyledir:

1. Endişesizlik
2. Uykuya benzer bilinçsizlik halleri
3. His kaybı
4. Koma
5. Ölüm

Alkol: Çoğu zaman içkilerden alınır ve bir depresan olmasına rağmen stimulant zannedilir. Bazı faktörler alkolün etkisini değiştirebilir.

1.       Midede besin olması. Eğer kişi toksa, alkol etkisini daha az gösterir.

2.       İçkiyi tüketme süresi. Eğer hızlı tüketilirse etkisini daha çabuk gösterir.

3.       Midenin boşalma süresi. Eğer çabuk boşalırsa, alkol çabuk emilir.

4.       Vücut ağırlığı. Vücut ağırlığı arttıkça alkol etkisi azalır.

5.       İçkinin özellikleri. Bazı içkilerde alkol miktarı diğerlerinden daha yüksektir.

Alkol kullanımının ruhsal etkileri

a. Rahatlama

Yüksek miktarlarda kullanıldığı takdirde

b. Denge bozukluğu

c. Bozuk konuşma

d. Dikkat ve hafızada eksiklik

e. Kafa karışıklığı

f.   Karar verme zorluğu

Uzun süreli kullanımlarda

1. Karaciğer rahatsızlıkları
2. Kalp kasları bozuklukları
3. Beyin rahatsızlıkları

Barbituratlar: Barbituratlar hap şeklinde hazırlanılır ve enjekte de edilebilmesine rağmen çoğu zaman ağız yoluyla alınır. Tıpta gerginliği, huzursuzluğu azaltmak ve uyku getirmesi amacıyla kullanılır. Epilepsi tedavisinde de kullanılabilmişlerdir.

Barbiturat kullanımının etkileri

1. Ruhsal sonuçlar

a. Rahatlama

b. Gerginliğin azalması

c. Uykusuzluğun geçmesi

Yüksek miktar kullanımında

        d.Konsantrasyon eksikliği, dikkat bozukluğu ve hatırlamada zorluklar.

                                e.  Kabul edilemez cinsel veya saldırgan davranışlar

                                f.  Değişken ruh halleri

                          g. Kararsızlık

Benzodiazepin: Bunların başında Librium, Valium, Tranxene, Klonopin, Xanax ve Ativan gelir. Barbituratlara benzerler; ancak doz aşımı, zehirlenme gibi durumlarda çok daha güvenlidirler. Endişe ile bağlantılı rahatsızlıkların tedavisinde kullanılırlar.

Cannabinoidler:

Esrar ve haşhaş ürünleri içlerinde bu maddeyi bulunur. Etkileri 1 ve 5 dakika içinde görülmeye başlanır, 30 ve 60 dakika içerisinde en şiddetli noktaya ulaşır. Kek, kurabiye gibi yiyeceklerin içine de eklenebilirler. Küçük dozarda etkileri alkolün etkilerine benzer; ancak yüksek dozlarda halüsinasyonlara yol açabilirler.

Cannabinoid kullanımının etkileri:

1.       Ruhsal etkiler

a. Mutluluk

b. Geçmiş, şimdiki zaman ve geleceğin karıştırılması

c. Yakın zamanlı hafıza bozukluğu ve dikkatin dağılması

d. Endişe (özellikle tecrübesiz kullanıcılarda)

e. Sebepsiz korkular

f.   Kararsızlık

g. Halüsinasyonlar görme

           2.     Vücuda etkiler

a.   Aşırı iştah

b.   Ağız kuruluğu

Bu maddeyi uzun süre kullananlarda görülenler

1. Sosyal ilişkilerde kayıplar, aktivitelere ilgi kaybetme, planlama becerisizliği.
2. Sigara kullananlarda olduğu gibi kanser ve diğer hastalıklara açıklık.
3. Kısırlık
4. Vücudun direncinin düşmesi
5. Kazalarda yaralanma ve ölüm riskinin artması

Opioid: Eroin, kodein, morfin bu sınıfa girer. Tıbben, bu madde ağrı kesici ve ciddi hastalıkların son dönemlerinde rahatlatmak amaçlı kullanılır. Etkileri 3 veya 6 saat arasında değişir.

Opioid kullanımının etkileri:

1.   Ruhsal etkiler

a.İyi ve mutlu hissetme

b. Uyku, bozuk konuşma, çevreden kopma, dikkat bozukluğu, depresyon.

2.   Vücuda etkiler

a.        Terleme

b.         Bulantı ve kusma

Sürekli kullanıldığı takdirde görülenler:

a.       Yüksek doz riski

b.       Kötü beslenme

c.       Hastalıklara açıklık, vücudun direncinin düşmesi

d.       Pis iğne kullanımından kaynaklanacak çeşitli hastalıklar

e.       Ağrıyı gölgelediği için başka rahatsızlıkların farkedilmemesi.

Eroin: Beyaz veya kahverengi bir tozdur. Burundan çekerek, sigara gibi içerek veya iğne ile vücuda alınır. Etkileri bakımından morfinden 10 kat daha güçlüdür. Şeker veya kabartma tozu ile miktarı büyütülür ve sokaktaki hali yüzde on oranında saftır.

Metadon: Bu madde ağızdan alınır. Etkileri eroinden daha uzun sürer; ancak kişiyi o kadar iyi hissettirmez. Rahatsız psikolojik etkileri 6 aydan daha fazla bile sürebilir.

Meskalin: Bu maddenin kullanımı canlı renklerde görüntüler ve halüsinasyonlar görmeye sebep olur. Kullanan kişiler zaman kavramını kaybeder veya hafiflediklerini hissedebilirler. Etkileri 4 saat ile 16 saat arasında değişir.

LSD: Bu madde suda çözülür, kokusuz, tatsız ve renksizdir. Toz şeklinde, kapsülde, hap olarak veya küp şekerlerin üzerine damlatılmış olarak bulunabilir.

LSD kullanımının etkileri şöyledir:

1. Ruhsal etkiler
   1. Ani ruh değişiklikleri
   2. Halüsinasyonlar
   3. Aşırı korkular
   4. Kafa karışıklığı
   5. Depresyon
   6. Renklerin daha canlı olması, şekillerin bozuk görülmesi gibi algısal bozukluklar
   7. Karar verememe
2. Fiziksel etkileri
   1. Kan basıncında ve vücut ısısında artış
   2. Terleme
   3. Denge bozukluğu
   4. Görüşün bozulması
   5. Kalp ritminde bozulmalar

Psilosibin ve Psilosin: Bu iki madde mantarlardan elde edilir ve ağızdan alınırlar. Etkileri LSD’ye çok benzer ancak etkileri daha kısa sürer.

PCP: Bu sentetik madde toz halinde bulunur ve tütünün üzerine konup sigara gibi içilir veya burundan çekilir. Yüksek miktarda alındığı takdirde paranoid kişilik bölünmesi işaretlerine sebep olan bu maddenin etkileri 4 veya 6 saat civarında hissedilir. Maddeyi kullananın kişiliği ve kullandığı çevre etkiyi değiştirebilir.

Uçucu madde kullanımı: Bu kategorideki maddelerin arasında gaz, benzin, aseton, eter bulunur. Temizlik maddelerinde, çakmak sıvılarında, boya incelticilerde, kırtasiye yapıştırıcılarında, sprey deodorantlarda, leke çıkarıcılarda ve oje çıkartıcılarda rastlanabilir. Yarı sıvı halde olanlar bir torbanın veya plastik çantanın içinden koklanarak kullanılır. Elde etmenin kolaylığı, her yerde bulunabilir ve çok ucuz olmaları nedeniyle bu maddeler sık kullanılır. Üstelik etkisi kısa sürdüğü için kişiye daha fazla kullanma fırsatı verir.

Madde Kullanımının Sebeplerinin Araştırılması

Madde kullanımının sebeplerini araştıranlar öncelikle tek bir nedenin açıklamaya yeterli olamayacağını söylerler. Yine de, genetik araştırmalar ve psikolojik yaklaşımlar madde bağımlılığının nedenlerini su yüzüne çıkarmada başarılı olmuşlardır.

Genetik araştırmalar bu tür eğilimlerin kalıtımsal olma ihtimali üzerinde çalışmışlardır. Genetik çıkarımlara göre, gerçekten de özellikle alkol bağımlılığı konusunda ailede alkol kullanan kişilerin olması risk unsurunu artırmaktadır. Ancak diğer madde bağımlılıkları konusunda buna karar vermek için henüz yeterli tıbbi delil yoktur.

Psikolojik teorilerin başında ise Psikodinamik yaklaşım gelir. Buna göre, kişiler dış dünya ve kendi duygularıyla başa çıkmakta zorlandıkları için bu yolu tercih ederler.

Davranışsal yaklaşıma göre ise madde kullanımı öğrenme tekniklerinden ileri gelir. Madde kullanımının ilk denemelerinde kişi hoş tecrübe yaşandığında, her kullanımında aynı etkilerin olacağını düşünür. Özellikle ilk dönemlerde, kullanımı devam ettirmek için çok etkili bir beklentidir.

Aynı zamanda, sorun çözmede başarısızlık, çaresizlik gibi hisleri olan kişi çevresinden, arkadaşlarından, ailesinden görerek uyuşturucu kullanımını öğrenebilir.

Başka bir sebep de maddenin bir ödül olarak öğrenmeye katkısıdır. Kişi, maddenin kendisini stresten arındırdığını, rahatlattığını fark ettiğinde bu ödül yerine geçmiş olur.

 

Madde Kullanımına Giden Yollar

 

Genelde madde bağımlılığına giden yolun iki türlü olduğu görülmüştür.

 

İlkine göre; 1.Bira veya şarap tüketimi

        2. Ağır içki veya sigara tüketimi

                    3. Esrar kullanma

                    4. Diğer uyuşturucuları kullanma

 

İkincisi ise; 1. Bira veya şarap tüketimi

                    2. Ağır içki veya sigara tüketimi

                    3. Esrar kullanma denemeleri

                    4. Alkol bağımlılığı

                    5. Reçeteli ilaç kullanma

6. Diğer uyuşturucuları kullanma

 

Madde Kullanımına Eğilimi Artıran Risk Unsurları

 

Risk unsurları beş kategoride incelenebilir:

 

1. Arkadaş unsuru madde bağımlılığında önemli bir rol oynayabilir
   1. Arkadaşların madde kullanmaları
   2. Arkadaşların madde kullanımına dair olumlu düşünceleri
   3. Arkadaşlara aileden daha fazla bağlanma
   4. Kendini madde kullanan arkadaşlara benzetme

 

2. Ebeveyn ve Aile bağlantılı madde kullanımını artıracak durumlar
   1. Ebeveynlerin madde kullanıyor olmaları
   2. Ebeveynlerin uyuşturucu maddeler konusunda olumlu düşünceleri veya zararsızlıklarına inanmaları
   3. Çocuğun madde kullanımına ebeveynlerin hoşgörü göstermesi
   4. Ebeveyn ve çocuk arasında ilişki kopukluğu
   5. Ebeveynlerin çocuğun hayatının dışında olmaları
   6. Ebeveynlerin gerekli disiplini veya otoriteyi kuramamış olmaları
   7. Ebeveynlerin antisosyal davranışları

 

3. Madde bağımlılığı ile birlikte anılan kişilik özellikleri
   1. Erken çocuklukta saldırganlık
   2. Okulda başarısızlık
   3. 15 yaşından önce uyuşturucu madde denemiş olmak
   4. madde kullanımı ile ilgili olumlu düşüncelere sahip olma
   5. risk almayı ve heyecanı seven bir kişi olma
   6. düşük kendine güven
   7. geleneksel fikirlere fazlasıyla karşı olma ve sapkınlığı hoşgörme
   8. depresyon, gerginlik
   9. sorunların üstesinden gelememe
   10. travmatik tecrübeler
   11. sosyal ilişkilerde başarısızlık

 

4. Madde bağımlılığını artırabilecek sosyal ve kültürel etmenler
   1. Düşük sosyo ekonomik gelir
   2. Yüksek nüfus yoğunluğu
   3. Sınıflar arası geçişkenliğin az olması
   4. Yüksek suç oranı
   5. İşsizliğin yüksek olması
   6. Bireyselliğin yoğun yaşanması
   7. Uyuşturucu maddenin kolay erişilebilir olması

 

 

Uyuşturucu Madde Bağımlılığından Kurtulmada Aşamalar

 

1. Başlangıç. Kişi uyuşturucu madde ile tanışır, denemeler yapar.
2. Olumlu sonuçlar. Kişi maddeden zevk alır ve hem ruhsal (gerginlikten kurtulma, rahatlama), hem sosyal etkilerinden (arkadaşların takdirini kazanma gibi) yararlanır.
3. Olumsuz sonuçlar. Olumlu etkileri yaşayabilmek için kullanmaya devam edenler, eninde sonunda olumsuz sonuçlarla tanışırlar. Madde kullanımından doğan kötü sonuçları farkedenler, düzenli kullanımı keserler. Kullanmaya devam edenler ise uyuşturucu madde kullanımı ve etkileri arasındaki bağı akıllarından atmaya çalışır ve reddederler.
4. Dönüm noktası. Bu seviyede, kişi aradaki bağı farkeder. Kafa karışıklığı ve ruhsal çatışmaların en fazla yaşandığı dönem budur.
5. Bırakma çabaları. Bu seviyede hem uyuşturucu maddeyi bırakma çabalarına, hem de hayat tarzının değişmesine uğraşılır.
6. Değişimin kalıcı olması. Artık yeni düzene alışılmış ve hayat tarzı gelişmeye başlamıştır.

 

 

Madde Kullanımının Aniden Bırakılması

 

1. Madde kullanımının aniden bırakılması için önemli bir sebep hayatta önemli bir değişikliğin olmasıdır. Evlilik, yeni bir işte çalışma, dine olumlu bir dönüş, kişinin bir kaza, hastalık geçirmesi veya intihara kalkışma.
2. Varolma ile ilgili bir kriz, “dibe vurma” durumu. Kişi içinde bulunduğu durumun ciddiyetinin farkına varınca kendini iyileştirme yollarını arar.
3. Ekonomik ve sosyal yardımlar iyileşmeyi kolaylaştırır.

 

Değişimde yaşanan süreçlerin başta gelenleri şöyledir

 

1. Bilinçlenmenin artışı. Kişinin kendisi ve problemi hakkında bilgi edinmesi.
2. Kişinin özgürleşmesi. Kendine inanç duyması ve değişmeyi başaracağına inanması.
3. Rahatlama. Kişinin kendisini ifade ederek sorununu ve çözümlerini keşfetmesi
4. Çevre değerlendirmesi. Kişinin sorunlarının çevresini nasıl etkilediğini fark etmesi.
5. İlişkilere yardımcı olma. Kişinin açık olması ve kendisiyle ilgilenen birilerine güvenebilmesi.
6. Ödüllendirme. Çevresindekilerin veya kişinin kendisini iyileşme sonucunda ödüllendirecek olması.